Coronacrisis

Het jaar 2020 is een bijzonder jaar. In het eerste kwartaal van 2020 is de wereld opgeschrikt door de uitbraak van het coronavirus. Sindsdien heeft het coronavirus grote impact. In het voorjaar is Nederland overgegaan tot een intelligente lockdown waar richting de zomerperiode steeds meer ruimte ontstond voor versoepeling. Na de zomerperiode zijn we echter geconfronteerd met een 2e golf waardoor de versoepelingen steeds weer verder zijn ingeperkt en we uiteindelijk eind december 2020 in een situatie van algehele lockdown zijn beland. Er zijn gedurende het jaar forse maatregelen getroffen en regels ingesteld om het virus onder controle te krijgen. Regels om afstand tot elkaar te houden en maandenlange sluiting van horeca, scholen, maatschappelijke en culturele instellingen. Maatregelen die evenementen, sportcompetities en grootschalige samenkomsten onmogelijk maken en waardoor veel mensen thuis moeten werken. We hebben geprobeerd mee te bewegen en zo snel als mogelijk maatregelen te treffen met de kennis die we op dat moment hadden om de schade voor de stad en onze ondernemers en inwoners te beperken en de bestaande infrastructuur zoveel als mogelijk in stand te houden.

Rijkscompensatie en inzet weerstandsvermogen

In april heeft de raad besloten € 1 miljoen beschikbaar te stellen voor acute crisismaatregelen. Aanvullend heeft de raad een maatschappelijk ondersteuningsfonds ingesteld van € 6,95 miljoen en is de plusregeling culturele instelling aanvullend voor € 0,2 miljoen vastgesteld. Om de maatregelen te kunnen dekken is – in afwachting van compensatie door het rijk- een bedrag van € 15 miljoen vanuit het rekeningresultaat 2019 gelabeld in het weerstandsvermogen.

Vervolgens is vanuit het rijk het 1e en 2e steunpakket uitgewerkt. Het 1e en 2e steunpakket is toegekend aan en verdeeld over de gemeenten middels de mei- en septembercirculaire. Eindhoven heeft via het gemeentefonds (mei- en septembercirculaire) € 14 miljoen ontvangen voor 2020 en zal in 2021 op basis van deze steunpakketten nog € 2 miljoen ontvangen. Deze rijkscompensatie 2020 en de eigen middelen zijn gestort in de saldireserve specifiek (besluitvorming turap 2). Het 3e steunpakket heeft het rijk uitgewerkt aan het einde van 2020. Een gedeelte van deze middelen is toegekend en verdeeld over de gemeenten via het gemeentefonds (decembercirculaire). Via het raadsvoorstel decembercirculaire is aan de raad voorgesteld de toegekende coronacompensatie van € 4,1 miljoen toe te voegen aan de saldireserve specifiek in 2021. De raad neemt hierover in 2021 een besluit. Conform de gebruikelijke wijze zijn de eind 2020 ontvangen middelen vanuit decembercirculaire gestort in de reserve circulaires gemeentefonds in afwachting van het besluit van de raad.

De toegekende compensatie in de steunpakketten heeft betrekking op continuïteit van zorg (meerkosten en inhaalzorg jeugd/wmo), instandhouding lokale en regionale culturele infrastructuur, voorlopige inkomstenderving toeristenbelasting en parkeerbelasting, inkomstenderving precariobelasting (terrassen) en markt- en evenementenleges, extra kosten 2e kamerverkiezingen, extra uitgaven voor buurt- en dorpshuizen, extra toezicht- en handhavingstaken, instandhouden lokale vrijwilligersorganisaties, exploitatietekorten sociaal werkbedrijf. Daarnaast is de oploop in de opschalingskorting (aangekondigd vóór de situatie van de crisis) incidenteel geschrapt voor de jaren 2020 en 2021.

In 2021 wordt een aanvullende toekenning en verdeling van compensatiemiddelen verwacht vanuit het 3e steunpakket dat in de decembercirculaire al is aangekondigd. Het gaat om de definitieve afrekening compensatie inkomstenderving toeristenbelasting en parkeren (op basis van de definitieve cijfers 2020), compensatie van extra kosten en inkomstenderving afvalinzameling, financiële impuls om perspectief aan jeugd en jongeren te geven en elkaar kleinschalig fysiek te ontmoeten en Tijdelijke Ondersteuning Noodzakelijke Kosten (TONK) voor huishoudens die door omstandigheden in ernstige financiële problemen dreigen te komen. Deze compensatie is conform uitspraak van de commissie BBV niet in de jaarstukken 2020 verwerkt. Voor een deel is de compensatie  in de maartcirculaire 2021 verwerkt, een gedeelte (met name de afrekeningen van toeristenbelasting en parkeerbelasting) zal later volgen.

Binnen de steunpakketten zijn ook een aantal specifieke regelingen beschikbaar gesteld of worden nog nader uitgewerkt. Dit betreft steun voor zwem- en ijsbanen, steun voor sportverenigingen, 'coronabanen' bij toezicht & handhaving en de TOZO. Deze specifieke middelen zijn niet gestort in de saldi reserve specifiek, maar direct toegekend aan het betreffende beleidsveld. De uitvoeringskosten van TOZO, onderdeel van de specifieke middelen worden vergoed op basis van een vast bedrag per besluit op een aanvraag. Eind 2020 hebben we een gedeelte van deze vergoeding niet benut. We verwachten in 2021 nog inspanningen te moeten leveren voor de afwikkeling van de reeds in 2020 verstrekte TOZO uitkeringen (vb.: terughalen onterechte verstrekkingen). Ons voorstel is om het restant van de vergoeding hiervoor beschikbaar te houden en via de reserve reserveringen 2020 weer beschikbaar te stellen als budget in 2021.

Getroffen maatregelen

Onze eigen middelen en de rijksmiddelen zijn ingezet om de door ons getroffen maatregelen te dekken.
Over de inzet van de middelen is besloten via Turap 2, najaarsbericht en via enkele separate college- en raadsvoorstellen. Op basis van het reserveringsdossier zijn de restantmiddelen vanuit het maatschappelijk ondersteuningsfonds eind 2020 teruggestort in de reserve. De overige inzet wordt conform de begroting onttrokken. Eind 2020 resteert een saldo van € 11,3 miljoen in de reserve ter dekking van aanvullende coronamaatregelen en effecten in 2021.

Instandhouding van de stad

Het maatschappelijke ondersteuningsfonds is bedoeld om te voorkomen dat maatschappelijke partners in surseance van betaling komen en/of failliet gaan als gevolg van de corona crisis en dus om de infrastructuur in stand te houden. Binnen het sociaal domein (welzijn) is lokale steun gegeven aan onze subsidiepartners. Enerzijds door coulance te verlenen op de beoordeling van de lopende subsidieregelingen. En anderzijds hebben we gezorgd voor een tegemoetkoming in de huisvestingskosten voor onder andere buurthuizen. Aan de culturele sector zijn de incidentele middelen beschikbaar gesteld om de infrastructuur in stand te houden.

Om de toegang voor de steun toegankelijk te maken is een ondernemersloket en corona helpdesk ingericht. Tevens is een noodfonds voor start-ups ingericht. Voor ondernemers hebben we uitstel van betaling verleend voor de gemeentelijke belastingen 2020 en als verhuurder hebben we geen incasso's en aanmaningen verstuurd en uitstel van betaling verleend. We hebben uitvoering gegeven aan de TOZO-regeling. De continuïteit van de zorg hebben we gewaarborgd door de zorgaanbieders door te betalen (ook als de prestatie niet is geleverd) en de meerkosten te vergoeden. Voor de inwoners is een mogelijkheid gekomen om de reisdocumenten thuis te laten bezorgen en er is een gastteam ingesteld om de publieke dienstverlening op locatie volgens de coronaregels te begeleiden.

Om de naleving van de landelijke maatregelen te waarborgen is extra ingezet op en verschoven in de prioriteit van toezicht en handhaving. Er is in de regelgeving meer ruimte aangebracht voor 24-uurs bevoorrading in het centrum. Er is ingezet op regulering van bezoekersstromen in het centrum en er is ingezet op een actieplan voor de binnenstad waarbij het 'nieuwe normaal' vormgegeven wordt in de binnenstad op middellange termijn.

Gezien de impact van corona op de stad, is ervoor gekozen om meer inkopen te gunnen aan het MKB in de regio. Dit is vastgelegd in de aanpassing van het aanbestedingsbeleid door meervoudig onderhands aan te besteden. Deze inkoopmaatregelen lopen door tot en met half 2021.

Beheersing interne organisatie

Om de organisatie en de noodzakelijke besluitvorming te begeleiden is een CMT (crisis-managementteam) ingesteld. Er zijn maatregelen getroffen om de continuïteit van de gemeentelijke organisatie te waarborgen.  Digitale toepassingen zijn versneld uitgerold om het thuiswerken te faciliteren en digitaal vergaderen mogelijk te maken. Er is ingezet op verstrekken van extra hulpmiddelen en een thuiswerkfaciliteitenregeling om ziekteverzuim zoveel als mogelijk te voorkomen en in de gemeentelijke gebouwen heeft extra schoonmaak plaatsgevonden.

Financieel beeld inzet coronamiddelen

Overzicht inzet eigen middelen en rijkscompensatie via de saldireserve specifiek

De regels omtrent begrotingsrechtmatigheid schrijven ons voor dat we bij de jaarrekening aan de reserves het bedrag onttrekken dat op basis van de begroting is opgenomen. Hiervan kan alleen worden afgeweken als er een besluit van de raad is dat de betreffende reserve op ‘realisatiebasis’ afgewikkeld mag worden. De beschikbare middelen voor corona zijn gestort in de saldi reserve specifiek en vanuit daar ingezet op basis van besluitvorming ter afdekking van de extra kosten of de voorziene inkomstenderving. Voor deze reserve is er geen besluit dat deze op ‘realisatiebasis’ mag worden afgewikkeld. Dit betekent dat in de jaarrekening 2020 de inzet van de coronamiddelen op begrotingsbasis verwerkt is. Uitzondering hierop zijn de maatschappelijke fondsen, hiervan is door de raad besloten bij het reserveringsdossier 2020 dat het restant van de middelen behouden mag worden. Dat is ook geëffectueerd. Op basis van de feitelijke inkomstenderving en extra lasten op de overige onderdelen is de begrote en gerealiseerde dekking vanuit de saldireserve specifiek per saldo € 0,3, miljoen te hoog geweest en stellen we voor deze terug te storten in de saldireserve specifiek.

Dit leidt tot het volgende totaalbeeld eind 2020:

* Opgetelde bedragen kunnen afwijken i.v.m. afrondingsverschillen.

Het saldo van de fondsen dat beschikbaar is in de reserve is, afgerond op miljoenen eind 2020 als volgt te specificeren:
x € 1 miljoen

* Opgetelde bedragen kunnen afwijken i.v.m. afrondingsverschillen.

Vanuit de septembercirculaire 2020 komt voor 2021 aanvullend € 2 miljoen beschikbaar. Via de decembercirculaire 2020 is aanvullend coronacompensatie ontvangen ad € 4,1 miljoen. Deze middelen zijn eind 2020 gestort in de reserve circulaires gemeentefonds. In maart 2021 heeft de gemeenteraad besloten deze middelen aanvullend toe te voegen aan de saldireserve specifiek ter dekking van de nog te verwachten extra kosten in 2021.

Toelichting voorgestelde resultaatbestemming saldireserve specifiek
 € 1 miljoen

* Opgetelde bedragen kunnen afwijken i.v.m. afrondingsverschillen.

Programma 1
De extra lasten voor de uitvoering van de regionale noodverordening (toezicht & handhaving) bedragen € 0,6 miljoen en zijn gedurende 2020 aan het budget toegevoegd. Deze lasten zijn in 2020 voor € 0,5 miljoen gedekt binnen bestaande budgetten door herprioritering. € 0,1 miljoen is gedekt vanuit coronamiddelen in de saldi reserve specifiek. Er is per jaareinde geen afwijking hierop. Voor de leges is de begroting ten laste van de coronamiddelen bijgesteld met € 0,2 miljoen.

Programma 2
De extra kosten van het reguleren van bezoekersstromen om tijdens de corona de veiligheid en bereikbaarheid van de stad te borgen bedragen vanuit verkeer en vervoer € 22.000, deze zijn gedekt uit de saldireserve specifiek.

Programma 3
Het Actieplan de ‘nieuwe’ binnenstad heeft geleid tot extra kosten in 2020 van € 0,4 miljoen. Er is budget toegekend in 2020 van € 0,5 miljoen gedekt uit de saldireserve specifiek zodat nu wordt voorgesteld € 0,1 miljoen terug te storten. De opbrengsten markten zijn vanuit de coronamiddelen gedurende het jaar al naar beneden bijgesteld met € 0,2 miljoen als gevolg van corona. Deze bijstelling is gedekt uit de saldireserve en komt overeen met het gerealiseerde corona effect. Als gevolg van corona kan minder toeristenbelasting worden opgelegd. Gedurende het jaar hebben we de begrote opbrengst al met € 0,7 miljoen naar beneden bijgesteld vanuit de coronamiddelen. Op basis van de op te leggen aanslagen over 2020 is sprake van een aanvullend nadeel van
€ 0,1 miljoen. Dit wordt opgevangen uit er nagekomen baten uit voorgaande jaren zodat per saldo geen effect in het rekeningresultaat ontstaat.

Programma 5
Besloten is een maatschappelijk ondersteuningsfonds sport in te stellen vanuit de coronamiddelen van in totaal
€ 2,3 miljoen. De begrote en gerealiseerde inzet voor het kwijtschelden van huur en coulancemaatregelen  bedraagt in 2020 € 1,3 miljoen. Daarnaast is uit de coronamiddelen de geraamde derving inkomsten sportvoorzieningen en de regierol sport voor € 1,6 miljoen gedekt. Per jaareinde is echter een gedeelte vergoed via rijksregelingen (€ 0,6 miljoen huurcompensatie) en bovendien is de verwachte derving van de sportopbrengsten lager dan ingeschat (€ 0,5 miljoen). Per saldo leidt dit tot een voordeel in 2020 van € 1,1 miljoen. We stellen voor dit bedrag terug te storten in de saldireserve specifiek. Besloten is om € 3,4 miljoen vanuit de coronamiddelen beschikbaar te stellen voor culturele instellingen (maatschappelijk ondersteuningsfonds cultuur). De geraamde en gerealiseerde inzet in 2020 bedraagt € 2,7 miljoen. De begroting van het Van Abbemuseum is gedurende 2020 bijgesteld op het gebied van bezoekersinkomsten, museumwinkel, verhuuractiviteiten, bruikleen collectie, museum restaurant, inkomsten uit ondernemerschap, rondleidingen, scholenbezoek en overige educatieve activiteiten. De verlaging van de inkomsten met € 0,6 miljoen is gedekt door een bijdrage uit het Mondriaanfonds (€ 0,3 miljoen), provincie (€ 0,1 miljoen) en uit de coronamiddelen in de saldireserve voor € 0,3 miljoen.

Programma 6
De kosten van de omzetgarantieregeling van € 1,3 miljoen zijn opgevangen binnen het voordeel op de reguliere budgetten. De meerkosten inzake jeugd/wmo bedragen € 0,6 miljoen en zijn onderdeel van het rekeningresultaat 2020. De ontvangen rijksmiddelen ter dekking van de meerkosten zijn in 2020 gestort in de saldireserve specifiek. Voorgesteld wordt deze middelen via resultaatbestemming te onttrekken aan de saldireserve specifiek. De meerkosten als gevolg van corona voor de noodopvang, kinderopvang, openstellen dagbesteding en extra ondersteuning leerlingen in de winter zijn begroot op € 2,3 miljoen en gedekt uit de saldireserve specifiek. In werkelijkheid bedragen deze kosten € 2,1 miljoen  zodat we voorstellen om € 0,2 miljoen terug te storten in de saldi reserve specifiek. Het maatschappelijk ondersteuningsfonds welzijn is ingesteld voor € 1,5 miljoen. De begrote kosten 2020 welke gedekt zijn uit de saldireserve bedragen € 1,3 miljoen. In werkelijkheid zijn de lasten
€ 0,5 miljoen. Het verschil van € 0,8 miljoen is conform besluit van de raad bij het reserveringsdossier 2020 teruggestort in de saldireserve specifiek en leidt per jaareinde niet meer tot een resultaat dan wel voorstel tot resultaatbestemming. De gevolgen van het coronavirus hebben ook grote impact gehad op de Ergon, het budget is gedurende het jaar ten laste van de coronamiddelen verhoogd met € 2,6 miljoen. Bij de 2e turap zijn de lasten op BUIG bijgesteld met € 2,6 miljoen omdat het uitkeringenbestand toeneemt. Deze budgetverhoging is gedekt uit de risicobuffer sociaal domein en niet uit de coronamiddelen en per jaareinde is geen sprake van een afwijking in relatie tot de saldireserve.

Programma 7
Cure heeft haar begroting moeten wijzigen, resulterende in € 1,4 miljoen extra lasten voor Eindhoven. Hiervan is € 0,7 miljoen veroorzaakt door corona. De budgetverhoging is gedurende 2020 gedekt uit de beschikbaar gestelde coronamiddelen.

Programma 0

De begrote parkeerinkomsten en naheffingsaanslagen zijn in 2020 met € 2,8 miljoen verlaagd ten laste van de coronamiddelen. Per jaareinde blijkt het effect € 0,6 miljoen groter te zijn waarvan we voorstellen dit aanvullend te onttrekken aan de saldireserve specifiek coronamiddelen. De begrote inkomsten voor precario kohieren terrassen zijn ten laste van de coronamiddelen in 2020 bijgesteld met € 0,3 miljoen. Daarnaast zijn de geraamde dividenduitkeringen zijn gedurende 2020 met € 0,3 miljoen naar beneden bijgesteld ten laste van de coronamiddelen. De begrote extra kosten van € 0,6 miljoen voor digitalisering, thuiswerken, communicatie en dienstverlening en voorziening dubieuze debiteuren zijn in 2020 gedekt uit de coronamiddelen. Per jaareinde is
€ 0,1 miljoen minder nodig. Voorgesteld wordt deze middelen terug te storten in de saldireserve specifiek

Overzicht per programma

Visueel zijn de meerkosten en inkomstenderving per programma in 2020 als volgt te duiden.

Deze kosten en gederfde inkomsten zijn deels opgevangen binnen bestaande budgetten door herprioritering, deels gedekt uit specifieke uitkeringen of bijdragen van derden en deels uit de corona middelen binnen de saldireserve specifiek. In de financiële hoofdlijn (1.3) en de programmaverantwoording (hoofdstuk 2) is toegelicht welke afwijkingen per jaareinde zijn ontstaan ten opzichte van de tussentijds bijgestelde begroting.

Risico's

De crisis leidt op dit moment niet tot een verhoogd risicoprofiel voor de gemeente. De continuïteit van de gemeente is niet in gevaar. In algemene zin wordt de gemeente grotendeels gefinancierd door de middelen vanuit de algemene uitkering. Eventueel noodzakelijke financiering, vanwege de incidenteel achterblijvende inkomsten als gevolg van corona, kunnen vanuit de gemeente relatief eenvoudig worden aangetrokken en vanuit de algemene reserves zijn we in staat om tijdelijke effecten op te vangen.

Het inroepen van de door de gemeente verleende borg- en garantstelling zou als gevolg van toename van het aantal faillissementen potentieel kunnen toenemen. Echter de cultuurinstellingen, welzijn en sport verenigingen worden ondersteund met de getroffen maatregelen en steunpakketten waardoor op dit moment geen sprake is van een verhoogd risico en daarnaast is voor de afdekking van het risico met betrekking tot de verstrekte leningen en garanties een reserve beschikbaar. De kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen leiden op dit moment ook niet tot extra risico's. Slechts het dividend is in enkele gevallen opgeschort, maar dat is van beperkte omvang.

Door het verlenen van uitstel van betaling neemt het debiteurenrisico wel toe. In de voorziening dubieuze debiteuren is hiervoor gedurende het jaar en per jaareinde een aanvullende storting gedaan waardoor het risico op balansdatum voldoende gedekt is.

De eerder verwachte effecten op de bouw- en woningmarkt door verslechterde economische vooruitzichten
blijven vooralsnog uit. Bovendien blijkt uit een brief aan de 2e kamer (mei 2020) dat het rijk voornemens is de effecten te compenseren indien deze zich wel voordoen zodat er geen vertragingen optreden in de investeringen en de (woning)bouw niet tot stilstand komt.

De coronacrisis heeft een toekomstig effect op de toename van de kosten op de regelingen binnen het sociaal domein op het gebied van bijstand, armoede en zorg. In het 3e steunpakket heeft het rijk oog voor deze gevolgen. Ze stelt dan ook middelen beschikbaar voor flankerend beleid voor re-integratie van bijstands-gerechtigden, een tijdelijk impuls voor re-integratie, extra middelen voor het gemeentelijk schuldenbeleid en de bijzondere bijstand (gelet op de voorziene toename van de armoede- en schuldenproblematiek). Voor de arbeidsmarktregio’s komen middelen beschikbaar om werkloosheid te bestrijden. Voor Eindhoven is dit, op basis van de decembercirculaire een bedrag van € 5,8 miljoen. De raad heeft in maart 2021 besloten deze middelen voor flankerend beleid direct als budgetten aan de beleidsvelden toe te kennen in 2021.